Psychologowie policyjni
Myśląc o pracy w Policji, skupiamy się głównie na funkcjonariuszach patrolujących miasto, łapiących piratów drogowych i ścigających przestępców. Tymczasem w policyjnych komendach pracują również inne osoby, niekoniecznie noszące mundury, a mające wkład w pracę służb mundurowych. O takich osobach nie pisze się na pierwszych stronach gazet, pozostają raczej w cieniu, gotowi w każdej chwili nieść pomoc funkcjonariuszom i pracownikom Policji. To psychologowie policyjni.
Policyjnych psychologów można spotkać w komendach od maja 1996 r., a więc od 15 lat. Potrzeba stworzenia takich etatów wynikała ze zdefiniowania zawodu policjanta jako stresującego. Miało to związek z opinią Instytutu Medycyny Pracy oraz ankietami przeprowadzanymi na policjantach. Początkowo na terenie całego kraju było łącznie 35 psychologów policyjnych, obecnie ich liczba wynosi około 200. Jak widać, zapotrzebowanie na pomoc psychologiczną rośnie, a zawód psychologa policyjnego cieszy się coraz większym zainteresowaniem i szacunkiem.
Po reformie administracyjnej w 1999 w każdym województwie oraz komendzie głównej powstały zespoły psychologów. Rozwijając się, niektóre zespoły przekształcały się w sekcje, a sekcje w wydziały. Obecnie mamy trzy wydziały psychologów (KWP w Łodzi, KSP i KGP), dwa zespoły psychologów (KWP Gorzów Wielkopolski i Kraków), reszta to sekcje.
W 2008 r. wyodrębniono trzy podstawowe obszary działań psychologów policyjnych. Wynikało to ze zwiększenia zakresu działania i różnorodności wykonywanych zadań. Z jednej strony psychologowie zajmowali się bowiem doborem wewnętrznym i zewnętrznym w Policji, z drugiej- pomocą psychologiczną dla funkcjonariuszy i pracowników. Ponieważ pojawił się pewien konflikt ról selekcjoner – pomagacz, wyodrębniono 3 specjalizacje psychologiczne: opieki psychologicznej i psychoedukacji, psychologii zarządzania zasobami ludzkimi oraz psychologii policyjnej stosowanej.
Psychologiem policyjnym możne być zarówno policjant, jak i cywil. W przypadku służby cywilnej jest przeprowadzany konkurs - w zależności od specyfiki stanowiska - wybiera się kandydata o odpowiednim wykształceniu i z odpowiednim doświadczeniem zawodowym.
Głównym zadaniem psychologów jest umożliwienie policjantom i innym pracownikom korzystania z pomocy psychologicznej i psychoterapeutycznej bezpośrednio w miejscu pracy, na każdym szczeblu kariery. Najważniejsze, by policjanci od początku mieli kontakt z psychologiem, by oswoili się z nim i bez oporów mówili o tym, co ich dręczy. Pozwoli to na zbudowanie między nimi pozytywnych relacji.
Pod opiekę psychologiczną funkcjonariusz lub pracownik Policji może trafić na trzy sposoby: gdy sam się tam zgłosi, gdy wyśle go tam przełożony oraz kiedy sam psycholog zainicjuje spotkanie po zdobyciu informacji o sytuacji kryzysowej związanej z danym policjantem. Jednak zawsze, nawet w wypadku skierowania po poradę, dana osoba musi wyrazić zgodę. Z doświadczenia psychologów Komendy Głównej Policji wynika, że najczęściej policjanci i pracownicy Policji zgłaszają się do nich sami, bez niczyjego wpływu.
„Klienci”, jak nazywają swoich pacjentów psychologowie, zgłaszają się do nich z różnymi sprawami, dotyczącymi zarówno życia osobistego, jak i zawodowego: zagadnieniami związanymi ze stabilnością emocjonalną, samorozwojem, wzbogaceniem swoich umiejętności, możliwościami i kompetencjami zawodowymi. Zdarzają się porady jednorazowe, ale są i takie, które trwają dłuższy czas, gdy dochodzi do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu porad psychologicznych.
Pracownicy wydziałów psychologów zajmują się również działalnością profilaktyczną i edukacyjną W 2010 r. realizowane były chociażby programy z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi, identyfikowania i przeciwdziałania przemocy domowej w rodzinach policyjnych, profilaktyki stresu. Wspólnie z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych rozpoczęto prace nad ogólnopolskim programem profilaktyki alkoholowej adresowanym do służb mundurowych. Obecnie zostały opracowane narzędzia i procedury badawcze, plan konkretnych działań zostanie do nich dopasowany po zebraniu materiałów z badań. Takie działania świadczą o dążeniu do rozwoju i współpracy nie tylko psychologów z różnych rejonów kraju, ale również o współpracy państwowych służb mundurowych.
Jednym z poważniejszych problemów, z jakim borykają się policjanci jest stres. By pomagać w jego redukcji, organizowane są wyjazdowe warsztaty antystresowe, które trwają nawet do 5 dni, w zależności od ich celu. Podczas takich wyjazdów policjanci mają okazję nie tylko „podreperować” swoje zdrowie psychiczne, ale też nauczyć się, jak np. radzić sobie ze stresem. Psychologowie prowadzą również warsztaty dotyczące uzależnień, zachowań samobójczych, komunikacji, radzenia sobie z emocjami i wypaleniem zawodowym. Warto podkreślić, że chętnych na wyjazdy i warsztaty jest coraz więcej.
Do zadań psychologów policyjnych należy też przeprowadzanie postępowania kwalifikacyjnego. Za pomocą testu MultiSelect, składającego się z części komputerowej oraz rozmowy między kandydatem a psychologiem, badają intelekt i osobowość kandydatów na funkcjonariuszy. Test ma charakter selekcyjny, w wyniku negatywnej opinii kandydat nie zostaje zakwalifikowany do służby w Policji i kolejny raz może się o to ubiegać po upływie 12 miesięcy. Warto też dodać, że od 50 do 70% kandydatów (w zależności od województwa) odpada na tym etapie z postępowania kwalifikacyjnego.
Nie jest tak, że psychologowie nie ruszają się z komendy. Bardzo często uczestniczą w akcjach policyjnych, konsultują prowadzone negocjacje policyjne, uczestniczą w szkoleniach dla policjantów, np. z zakresu zapewniania bezpieczeństwa w trakcie imprez masowych. Przygotowują portrety psychologiczne sprawców przestępstw, co jest często bardzo pomocne przy ich ujęciu. Przez analizę materiałów z konkretnej sprawy i w zależności od dokładności informacji psychologowie policyjni są w stanie określić hipotetyczne cechy i zachowania sprawcy: płeć, wiek, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, status społeczno–majątkowy, wykształcenie, sytuację rodzinną, cechy osobowościowe sprawcy (typ osobowości, skłonność do agresji itp.). Wyjaśniają w ten sposób związek osobowości sprawcy z popełnionym czynem. Często, na życzenie sędziego czy prokuratora, uczestniczą też w postępowaniu na dalszych jego etapach.
Współpraca psychologów z innymi funkcjonariuszami cały czas się rozwija. Są oni proszeni o pomoc w coraz większej liczbie spraw. Jest to bardzo potrzebne, ponieważ psychologia jest dziedziną związaną z człowiekiem, jego wnętrzem, uczuciami, zachowaniami, potrzebami. Dlatego analiza osobowości ludzkiej może być pomocna nie tylko w procesie wyjaśniania spraw o poważne przestępstwa, gdzie sprawca pozostaje nieuchwytny. Sporządzanie profili psychologicznych może być również pomocne przy poszukiwaniu zaginionych osób, gdzie analiza ich sytuacji rodzinnej, zachowań, cech charakteru może wspomóc pracę poszukujących danej osoby funkcjonariuszy.
Zapraszanie policyjnych psychologów do współpracy świadczy o pozytywnym postrzeganiu tego środowiska i dużym zaufaniu do ich kompetencji. To zawód, który cieszy się coraz większym szacunkiem zarówno wśród funkcjonariuszy, którzy w sytuacjach kryzysowych odzyskują dzięki nim równowagę wewnętrzną, jak i tych, którzy potrzebują wsparcia w rozwiązaniu trudnych spraw kryminalnych.
Agata Wieczorek