Trzy dekady Policji - Aktualności - Policja.pl

Polska transformacja ustrojowa zapoczątkowana w 1989 r. nie mogła pozostawić na uboczu kwestii przebudowy aparatu policyjnego. Przesądzała o tym zarówno mnogość zarzutów wobec funkcjonariuszy, jak i jego dyskredytowany model ustrojowy, z budzącą najżywszy sprzeciw zasadą politycznej identyfikacji ze sprawującą władzę Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą – pisał w kwietniowym magazynie „Policja 997” z 2015 r. prof. Piotr Majer w swych „Rocznicowych przypomnieniach i refleksjach” (z okazji 25-lecia powstania Policji).

Przebudowa była więc niezbędna. Artykułowali ją od pierwszych sesji nowo wybrani do Sejmu i Senatu parlamentarzyści. Jednak dopiero jesienią 1989 r. podjęto ją na poważnie i realizowano etapami. W pierwszej kolejności zajęto się likwidacją ORMO, czili Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej. Zadecydował o tym Sejm 23 listopada 1989 r.

Plenarna debata poprzedzająca tę decyzję wywołała jednak burzliwą dyskusję na temat miejsca i roli resortu spraw wewnętrznych w strukturze organów państwa. Posłowie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (OKP) postulowali, aby kolejnym krokiem naprawy państwa (po likwidacji ORMO) było dogłębne, szczegółowe zbadanie sytuacji panującej w resorcie spraw wewnętrznych, w szczególności Służby Bezpieczeństwa, jej organizacyjnego, instytucjonalnego usytuowania w kierunku całkowitego oddzielenia jej od milicji albo wręcz likwidacji tej służby.

PAKIET USTAW POLICYJNYCH        

W rezultacie gorących i pełnych emocji debat nad koncepcją przebudowy resortu spraw wewnętrznych przyjęto trzy projekty ustaw: o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych; o ochronie bezpieczeństwa państwa, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz bezpieczeństwa obywateli i organach właściwych w tych sprawach; o zmianie niektórych przepisów ustawy z 31 lipca 1985 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

18 stycznia 1990 r. zostały one przekazane marszałkowi Sejmu jako projekty poselskie. Nie spełniły jednak oczekiwań wszystkich posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego ani członków NSZZ „Solidarność”. Zarzucano im, że są niezmiernie zachowawcze, powielające dotychczasowy model resortu spraw wewnętrznych. Powierzały bowiem wykonywanie funkcji policyjnych strukturom podporządkowanym administracji rządowej, scentralizowanym, poddanym symbolicznej kontroli społecznej.

Najważniejszą w nich zmianą było uznanie urzędu ministra spraw wewnętrznych za cywilny organ sprawujący funkcje nadzorcze nad podporządkowanymi mu formacjami oraz organizacyjne rozdzielenie Policji od Służby Bezpieczeństwa.

Nowe regulacje prawne, które zyskały miano tzw. pakietu ustaw policyjnych, zostały przyjęte przez Sejm 6 kwietnia 1990 roku. Znalazły się w nim trzy ustawy dotyczące organizacji i działalności urzędu ministra spraw wewnętrznych oraz dwóch podległych mu formacji – Policji i Urzędu Ochrony Państwa. Senat, mimo krytyki tych ustaw, wyrażonej przez członków swojej Komisji Praw Człowieka i Praworządności, przyjął je bez poprawek. Senatorowie zaakceptowali argumentację nowego wiceministra spraw wewnętrznych, senatora Krzysztofa Kozłowskiego (ministra SW w rządzie Tadeusza Mazowieckiego), który skutecznie przekonywał o konieczności jak najszybszego wdrożenia w życie rekomendowanych rozwiązań, aby z jednej strony nie przedłużać procesu legislacyjnego, z drugiej zaś umożliwiać trwanie resortu SW w starych strukturach.

Tak też się stało. Ale dzięki temu, że ustawy te weszły w życie z dniem ogłoszenia, 6 kwietnia 1990 r. przestała też formalnie istnieć Milicja Obywatelska, zastąpiona przez Policję. Fundamentalną innowacją w stosunku do poprzednich rozwiązań było przywrócenie Policji kardynalnej zasady działania jej międzywojennej poprzedniczki – apolityczności. Podstawowe cele Policji zostały określone w art. 1 ustawy w siedmiu punktach. Za naczelne zadanie ustawodawca uznał ochronę życia i zdrowia obywateli oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra. Ustawa składała się z dwóch umownych części, z których pierwsza zawierała zespół unormowań dotyczących organizacji i funkcjonowania Policji jako części administracji publicznej realizującej zadania państwa w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i porządku.

Druga dotyczyła tzw. pragmatyki służbowej, czyli zbioru przepisów regulujących status służbowy policjanta. Zasady organizacji Policji, określone w umownej cz. I ustawy, wprowadzały podział na tzw. jej rodzaje oraz regulowały jej system w aspekcie terytorialnym. W tym ostatnim na szczycie hierarchii ustawa sytuowała komendanta głównego Policji, którego określiła jako centralny organ administracji państwowej właściwy w sprawach ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

PIERWSZY KOMENDANT GŁÓWNY POLICJI

Został nim płk Leszek Lamparski, były komendant wojewódzki MO w Wałbrzychu, a następnie szef Służby Kadr, Szkolenia i Wychowania MSW. Jego kandydaturę na komendanta głównego zaproponowali przedstawiciele związków zawodowych policjantów, poparł też wiceminister SW Krzysztof Kozłowski. 20 maja 1990 r. otrzymał nominację od premiera Tadeusza Mazowieckiego.

- Powołałem specjalną komisję składającą się z posłów różnych opcji i przedstawicieli NSZZ Policjantów, która rozpatrywała m.in. kandydatury na komendantów wojewódzkich Policji – mówił w wywiadzie dla „Gazety Policyjnej” płk Lamparski. - Nastąpiła także gwałtowna zmiana organizacyjna i kadrowa w KGP. Efekt był taki, że od komendanta głównego, przez dyrektorów biur, aż po komendantów wojewódzkich rządy zaczęli sprawować nowi ludzie.

Od podstaw zaczęto budować zaplecze gospodarcze, pion informatyki, własną łączność. Z MSW przejęto całą technikę operacyjną, której Milicji Obywatelskiej brakowało. Informatykę „wygospodarowano” z dawnego Biura C MSW (archiwum), wraz ze sprzętem i budynkami. Ale nowoczesnej techniki było niewiele. Komputerów, jak na lekarstwo, faksów tak samo. Łączność radiowa – przestarzała, brak dalekosiężnej. Była, co prawda, resortowa sieć telefoniczna, ale do telekonferencji już się nie nadawała.

Mimo kłopotów logistycznych komendantowi Lamparskiemu udało się ponownie wprowadzić polską Policję do struktur Interpolu (we wrześniu 1990 r. w Ottawie, podczas 59. Sesji Zgromadzenia Ogólnego Interpolu). Warto przypomnieć, że w 1923 r., w Wiedniu, Polska była jednym z krajów założycielskich tego stowarzyszenia zrzeszającego policje kryminalne całego świata. W 1952 r., na skutek uwarunkowań politycznych, Polska opuściła Interpol, ale nigdy z niego formalnie nie wystąpiła.

Plany komendanta Lamparskiego były znacznie szersze. Postawił sobie ambitny cel modernizacji i unowocześnienia odrodzonej Policji. Chciał przenieść na grunt Polski takie zdobycze policji zachodnich, jak komputerowy system identyfikacji linii papilarnych, identyfikacji DNA, a także zmodernizować system łączności, usprawnić transport itp. Wówczas nie było to jeszcze możliwe. Policja stawała dopiero na nogi, zaczęła wychodzić z izolacji społecznej i z samoizolacji. Budowała struktury, „czyściła” szeregi, walcząc o swoje dobre imię i większy budżet.

NADĄŻAĆ ZA ZMIANAMI

Ustawa była wielokrotnie zmieniana i modernizowana, jednak największe zmiany miały miejsce w 1995 r. Było to związane z wprowadzeniem licznych reform gospodarczo-ustrojowych państwa, dla których zaistniała potrzeba dostosowania zakresu, form i metod działania Policji, jak również jej struktur organizacyjnych. Do roku 1995 czyli do zmiany ustawy, Policja składała się z: policji kryminalnej, policji ruchu drogowego i prewencji, oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych, policji specjalistycznej, w tym kolejowej, wodnej i lotniczej oraz policji lokalnej. W następstwie zmian wprowadzonych po 1995 r. cała formacja składała się z następujących rodzajów służb: kryminalnej, prewencyjnej, wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym, oraz policji sądowej.

Doprecyzowana została kwestia składu Policji, w którą weszło również szkolnictwo policyjne, zostały wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne. Likwidacji uległa policja lokalna. Wprowadzone zostały instytucja zakupu kontrolowanego (tzw. prowokacja policyjna), przesyłka nadzorowana, kontrolowane wręczenie korzyści majątkowej. Ustanowiono też Święto Policji, które przypada na dzień 24 lipca – tego dnia w 1919 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o Policji Państwowej.

Ponadto rozszerzono liczbę przypadków użycia broni palnej, jak również stosowania podsłuchu i kontroli korespondencji. Kolejnym istotnym punktem dotyczącym funkcjonowania Policji była reforma administracyjna kraju, która 1 stycznia 1999 r. wprowadziła trzystopniową strukturę podziału terytorialnego. Utworzono 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu, i zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Działając adekwatnie do zaistniałej sytuacji, utworzono nową strukturę policyjnych jednostek, na której czele stanęła Komenda Główna Policji. Niżej w hierarchii usytuowano 329 komend powiatowych, z których 316 miało w przeszłości status komend rejonowych, a 13  - komisariatów. Podstawowymi jednostkami policyjnymi pozostały komisariaty w liczbie 20 722. Kolejnym ważnym wydarzeniem w historii Policji było powołanie Centralnego Biura Śledczego (CBŚ), które formalnie rozpoczęło funkcjonowanie 15 kwietnia 2000 r. , w wyniku połączenia Biura do Walki z Przestępczością Zorganizowaną oraz Biura ds. Narkotyków. Z założenia CBŚ było przewidziane do zwalczania przestępczości zorganizowanej. Historia i efektywność funkcjonowania biura wykazały słuszność decyzji związanej z powołaniem tej jednostki organizacyjnej Policji. W celu możliwie pełnego zoptymalizowania skuteczności zwalczania przestępczości zorganizowanej 9 października 2014 r. nastąpiło wyodrębnienie Centralnego Biura Śledczego Policji. 

Kolejna ważna nowelizacja ustawy miała miejsce w 2002 r. W jej efekcie doszło m.in. do odebrania komendantom powiatowym samodzielności finansowej i stworzenia możliwości finansowania przez gminy i powiaty dodatkowych służb, w tym nagród za osiągnięcia w służbie prewencyjnej.  

W kolejnych latach przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, a następnie do Układu z Schengen spowodowało kolejne zmiany w funkcjonowaniu Policji, czego następstwem była nowelizacja ustawy z 21 lipca 2006 r. Zostały wówczas stworzone możliwości eksploatacji i utrzymania systemu informacyjnego organom administracji rządowej i organom sprawiedliwości, przekazywanie oraz dostęp do danych gromadzonych w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS), niezbędnych z punktu widzenia funkcjonowania obszaru Schengen. Natomiast konsekwencją realizacji przez Policję zadań wynikających z przepisów prawa Unii Europejskiej były zmiany wprowadzone w 2012 roku w zapisach ustawy o Policji w obszarze przetwarzania i wymiany informacji: Interpol/Europol.

Należy również zauważyć działania Głównego Sztabu Policji KGP, które prowadzone we współpracy z Biurem Łączności i Informatyki KGP i innymi biurami KGP, a także komendami wojewódzkimi (stołeczną) Policji pozwoliły od stycznia 2013 r. wdrożyć System Wspomagania Dowodzenia (SWD). Jest to narzędzie informatyczne, które zgodnie ze strukturą hierarchiczną Policji funkcjonuje na trzech poziomach: powiatowym, wojewódzkim oraz centralnym – w KGP, w zakresie zorganizowania działań Policji w ramach współpracy z obywatelami – kontakt w sytuacjach alarmowych, jak również w zakresie interwencji policyjnych i nadzoru nad działaniami oraz pomiaru wykorzystania zasobów.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa, polska Policja wspomagała Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w stworzeniu Krajowej Mapy Zagrożeń Bezpieczeństwa. To innowacyjne narzędzie, mające służyć przede wszystkim poprawie bezpieczeństwa mieszkańców, umożliwia sygnalizowanie przez nich miejsc zagrożonych (mapa interaktywna), podlegających sprawdzeniu przez funkcjonariuszy, a dzięki temu obywatele w całym kraju mogą przekazywać Policji informacje o miejscach i zdarzeniach, które mają wpływ na poczucie bezpieczeństwa, należące do podstawowych potrzeb każdego człowieka.

Prowadzone z inicjatywy MSWiA konsultacje społeczne wskazały na potrzebę reaktywacji zlikwidowanych w latach 2008-2014 posterunków Policji, które zaczęto odtwarzać, przywracając lokalnej społeczności bezpośredni kontakt z funkcjonariuszami. Przyjęta strategia zbliżenia do społeczeństwa, opierająca się na trzech głównych filarach, czyli Krajowej Mapie Zagrożeń Bezpieczeństwa, nowej formule funkcjonowania dzielnicowego i odtwarzaniu zlikwidowanych posterunków w małych miejscowościach, przynosi bardzo pozytywne efekty, o czym świadczą m.in. przeprowadzone badania przez CBOS, które wykazały rekordowy wskaźnik poczucia bezpieczeństwa. Dokonując ogólnej i wybranej analizy zdarzeń dotyczących polskiej Policji, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich 30 lat, można stwierdzić, że w większości był to czas dynamicznego rozwoju instytucji. Rozwój ten związany był z wydarzeniami zarówno krajowymi, jak podział administracyjny w 1999 r., ale również z tymi o charakterze międzynarodowym, ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i układu z Schengen na czele.

(Źródło: BEH-MP KGP/ KM, JP, MZ, zdj. arch. KGP)