Kwatera Policji Państwowej na cmentarzu w Wilejce
Przedstawiając działania podejmowane przez Komendę Główną Policji w zakresie opieki nad miejscami pochówku funkcjonariuszy Policji Państwowej na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej, nadszedł czas na przypomnienie historii kwatery funkcjonariuszy Policji Państwowej w Wilejce.
Jako przygraniczne miasto, Wilejka borykała się na co dzień ze zjawiskami typowymi dla okresu międzywojnia patologiami społecznymi czyli permanentnym szmuglem, pospolitym bandytyzmem, a także napadami bolszewickich band dywersyjnych, które pomimo zawartego w 1921 roku traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką, nader często przenikały do Polski, aby siać zamęt i terror.
Stąd też i policyjna służba w powiecie wilejskim cieszyła się mianem trudnej a wręcz szczególnie niebezpiecznej, co podkreślała niejednokrotnie lokalna prasa informująca o potyczkach – walkach pomiędzy strzegącymi granic II RP funkcjonariuszami Policji Państwowej, a przemytnikami, pospolitymi bandziorami czy dywersantami. Policjanci ginęli na posterunku w obronie ładu i porządku publicznego zwalczając zarówno przestępczość pospolitą, jak i biorąc udział w walkach z grupami dywersyjnymi przenikającymi do Polski z terenów ZSRR.
Świadectwem tamtych burzliwych lat i niebezpiecznej policyjnej służby w powiecie wilejskim jest wydzielona kwatera Policji Państwowej znajdująca się na cmentarzu w Wilejce. Została ona utworzona, a następnie uroczyście otwarta przez wojewodę wileńskiego Władysława Raczkiewicza, któremu towarzyszył Komendant XVI Okręgu PP – inspektor Praszałowicz, i poświęcona przez biskupa Bandurskiego w dniu 19 października 1924 roku. Projekt założenia cmentarza powstał z inicjatywy komendanta powiatu podkomisarza Lichodziejewskiego, który pierwszy zrozumiał i należycie ocenił konieczność złożenia hołdu poległym na posterunku policjantom. W działaniach tych pomysłodawcę wspierali, z-ca komendanta - aspirant Krubski oraz starosta wilejski – Nitosławski. Nagrobki i pomnik – obelisk projektował policjant rzeźbiarz posterunkowy Krulik Kazimierz, pod którego nadzorem prace budowlane prowadzili: posterunkowy Kaprys Jan i posterunkowy Bilecki Feliks. Kwatera została utworzona na terenie wspólnego, prawosławno-katolickiego cmentarza, w jego części katolickiej, i jest przyległa do kwatery wojennej żołnierzy Wojska Polskiego poległych na Wileńszczyźnie w latach 1919-1920.
Kwatera składa się pierwotnie z dwóch (obecnie z trzech) rzędów mogił, gdzie każda z 20 mogił była oszalowana murkiem betonowym (bielonym) i zwieńczona wysokim kutym żelaznym krzyżem (czernionym), pierwotnie zaopatrzonym w tabliczkę inskrypcyjną ze stopniem, nazwiskiem i imieniem poległego funkcjonariusza wraz z datą jego śmierci. Pochówki w tej kwaterze pochodziły z lat 1923-1924, i były to pochówki „ofiar obowiązku”, czyli policjantów poległych na służbie na terenie Wileńszczyzny, Litwy Środkowej oraz późniejszego województwa wileńskiego. Obecnie znajdują się tam 24 mogiły rozmieszczone w trzech rzędach. Brak na nich tabliczek inskrypcyjnych, jak i umieszczonych uprzednio detali dewocjonalnych, które obecnie są odtwarzane na podstawie zachowanego materiału dokumentacyjnego.
Na wprost bramy wejściowej do kwatery znajdował się (przetrwał do czasów współczesnych) obelisk – stożkowy cokół o wysokości 2,5 metra wystawiony z obrobionych kamieni polnych, na którym widniała marmurowa tablica inskrypcyjna z napisem:
†
Cześć wam Rycerze tutaj pogrzebani
Hen na rubieżach Rzeczypospolitej,
Co broniąc ludu padli postrzelani
Brocząc krwią z piersi ranami okrytej.
Cześć Tym rycerzom Policji Państwowej,
Co tu przyszedłszy w pełni życia sile
Zmarli i leżą w ziemicy kresowej
W nieznanej swojim najbliższym mogile.
Śpijcie w tych grobach w spokoju nietrwożnie
Prawa Polskiego dzielni bohaterzy
Ty zaś przechodniu pomódl się pobożnie
Za męczenników żołnierzy.
Koledzy
Na cokole znajdował się orzeł nawiązujący do orła rzymskich legionów tzw. AQUILA (alegoria motta „do końca wierni”), który w szponach trzymał miecz (symbol zwycięstwa). W mogiłach w kwaterze Policji Państwowej i na terenie cmentarza w Wilejce spoczywali funkcjonariusze Policji Państwowej polegli na terenie województwa wileńskiego w latach 1923-1924:
post. Baran Feeliks - 08.02.1923
post. Miliszkiewicz Antoni - 27.02.1923
post. Sosnowski Witold - 02.04.1923
post. Macinga Edmund - 31.05.1923
post. Kostecki Jan - 21.08.1923
st. post. Brzozowski Władysław - 28.08.1923
post. Wnukowicz Adam - 18.09.1923
post. Witkowski Antoni - 18.09.1923
post. Klimek Teodor - 18.09.1923
post. Jegorow Aleksander - 22.09.1923
post. Płonka Franciszek - 15.11.1923
post. Sobociński Piotr - 23.03.1924
post. Romanowski Michał - 29.04.1924
post. Gralewski Feliks - 18.05.1924
post. Surowski Jan - 18.05.1924
post. Kozuła Ignacy - 21.06.1924
post. Tołodziecki Franciszek - 21.06.1924
post. Podymkiewicz Paweł - 22.07.1924
post. Markiewicz Jan - 29.08.1924
post. Wochnicki Karol - 18.09.1924
Komenda Główna Policji wspólnie ze Stowarzyszeniem Opieki nad Grobami Policjantów na Wschodzie oraz Oddziałem Związku Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej na Białorusi działającym w obwodach witebskim i mińskim we współpracy z Grupą Wolontariuszy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, w ramach inicjatywy objęcia przez Policję opieki nad miejscami pamięci związanymi z funkcjonariuszami Policji Państwowej, które znajdują się na terenie Republiki Białorusi, podjęły działania zmierzające do przywrócenia pierwotnego wyglądu policyjnej nekropolii w Wilejce. W przywrócenie pierwotnego wyglądu kwatery Policji Państwowej w Wilejce zaangażowany jest również Instytut Pamięci Narodowej (Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN), z którym Komenda Główna Policji współpracuje w zakresie odrestaurowania czy uporządkowania także innych miejsc pamięci związanych z funkcjonariuszami Policji Państwowej poległymi na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej.
W ramach tych działań odtworzono rzeźbę orła, który do 17 września 1939 roku dumnie pod swymi rozpostartymi skrzydłami chronił spoczywających w kwaterze cmentarnej poległych – zmarłych tragicznie w związku z pełnieniem służby policjantów. Przygotowywana jest też tablica memoratywna wraz z tabliczkami inskrypcyjnymi z nazwiskami spoczywających w kwaterze policjantów, które wraz z rzeźbą po uzyskaniu stosownej zgody od władz Republiki Białorusi (o którą wystąpiono jakiś czas temu) zostaną umieszczone w kwaterze policyjnej podczas zaplanowanych na niej prac. Warto podkreślić, że w prace renowacyjno-porządkowe na wspomnianej nekropoli angażują się chętnie przedstawiciele miejscowej polonii, gdzie członkowie miejscowego Klubu Kultury Polskiej odnowili z własnej inicjatywy groby żołnierzy Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy Policji Państwowej.
Źródło: BEH-MP KGP/KM, fot: Kresy.pl ; Radzima.net; Grupa Wolontariuszy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego z Witebska; Gazeta Administracji i Policji Państwowej; Na Posterunku.
Źródło: przy przygotowaniu tekstu korzystano m.in. z: Gazeta Administracji i Policji Państwowej (1924); Na Posterunku (rocznik 1923-1933); Dziennik Wileński (1923-1926); Jaroszuk E., Żandarmeria Wojskowa na Ziemi Wileńskiej w latach 1921-1939 [w:] Biuletyn Żandarmerii Wojskowej Nr 7; Misiuk A., Policja państwowa w województwie białostockim w latach 1919-1926[w:] Białostocczyzna Nr 2/38/1995; Jewgienij Gorbunow, Aktiwnaja razwiedka, pierechodiaszczaja w banditizm, Niezawisimoje Wojennoje Obozrienije 2005; „Aktiwnaja razwiedka", Agentura. ru.
