Odzyskane rysunki synagogi wróciły do Archiwum Państwowego
23 lutego 2022 roku w siedzibie Archiwum Państwowego w Łodzi odbyła się uroczystość przekazania do zbiorów rysunków, przedstawiających projekty architektoniczne synagogi przy ul. Wolborskiej w Łodzi, odzyskanych dzięki współpracy polsko-amerykańskiej. Szkice autorstwa Adolfa Zeligsona zostały skradzione 5 listopada 1998 roku. Współpraca funkcjonariuszy Polskiej Policji, pracowników MKiDN oraz funkcjonariuszy amerykańskiej służby śledczej Homeland Security Investigtions, pozwoliła na skuteczne odnalezienie i zwrot rysunków.
W uroczystości wziął udział Wiceprezes Rady Ministrów, Minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. dr hab. Piotr Gliński, dr Paweł Pietrzyk naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych oraz Dyrektor Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji insp. Grzegorz Napiórkowski, Dyrektor Departamentu Restytucji Dóbr Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego p. Elżbieta Rogowska a także Komendant Wojewódzki Policji w Łodzi nadinsp. Sławomir Litwin.
W trakcie czynności prowadzonych w 2015 roku łódzka Policja weszła w posiadanie informacji na temat zagranicznej aukcji internetowej, w której pojawiły się wątpliwości co do legalności przedmiotu sprzedaży. Podczas weryfikacji informacji doprecyzowano okoliczności kradzieży. Ustalono, że 5 listopada 1998 roku, po wypożyczeniu teczki w czytelni na terenie łódzkiego Archiwum Państwowego z projektami synagogi, dokonano kradzieży rysunków. Była to grupa projektów narysowana ręcznie, przedstawiająca rysunek synagogi przy ul. Wolborskiej w Łodzi autorstwa Adolfa Zeligsona z 1896 roku. Rysunki zostały wykonane i pokolorowane ręcznie. Stanowią one własność Skarbu Państwa - Archiwum Państwowe w Łodzi. Dodatkowo należy zaznaczyć, że synagoga została zniszczona w trakcie II Wojny Światowej przez co jednym z niewielu materialnych dowodów jej istnienia są przedmiotowe szkice. Utracone szkice zostały następnie nielegalnie wywiezione za granicę. Okazało się, że 2008 roku oferowane były do sprzedaży za pośrednictwem domu aukcyjnego w Nowym Jorku za cenę 13750 USD. Sprawa kradzieży prowadzona była przez I Komisariat Policji w Łodzi przy ścisłej współpracy z Wydziałem Kryminalnym KWP w Łodzi oraz osobiście zaangażowanym koordynatorem do zwalczania przestępczości przeciwko zabytkom podinsp. dr Adamem Grajewskim. W maju 2018 r. organizowane było w Brukseli seminarium dla ekspertów ds. zwalczania przestępczości dotyczącej kradzieży dóbr kultury. Przedstawiciel z Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji, legitymujący się doświadczeniem operacyjnym w tej tematyce, który oddelegowany był do udziału w spotkaniu wcześniej pracował jako koordynator do spraw przestępczości przeciwko zabytkom w garnizonie łódzkim. W trakcie spotkania, podczas rozmów z członkami reprezentującymi USA z Homeland Security Investigations / New York Cultural Property, Art and Antiquities Group, funkcjonariusz zainteresował ich tematem aukcji internetowej w amerykańskim domu aukcyjnym, w którym oferowane do sprzedaży były szkice przedmiotowej synagogi. Partner zagraniczny zaoferował pomoc w tej sprawie. Następstwem tego było dalsze kontynowanie rozmów i wymiana korespondencji na temat poszukiwanego przez RP dobra kultury. W trakcie tej wymiany przesłano wszystkie informacje i dokumenty dotyczące rejestracji przedmiotowego dobra kultury z krajowej bazy zabytków utraconych oraz bazy danych Interpolu. We wrześniu 2018 roku, uzyskano informację, że agenci HSI ustalili miejsce przechowywania szkiców i będą zwracać się do sądu w USA o zgodę na ich zabezpieczenie od obecnych posiadaczy. Pod koniec 2019 roku doszło do zabezpieczania wszystkich utraconych szkiców.
Zabezpieczenie szkiców nastąpiło dzięki bardzo dobrze wykonanym czynnościom bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa i zaangażowaniu funkcjonariuszy polskiej Policji oraz wzorowej współpracy a także zaangażowaniu agentów HSI. Po zabezpieczeniu szkiców na terenie USA informacje przekazano do Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granica i Strat Wojennych MKiDN w celu przygotowania odpowiednich dokumentów wymaganych do przetransportowania zabezpieczonych szkiców do Polski.
Dzisiaj te cenne cennych materiały archiwalne, stanowiące zabytek posiadający wysokie walory artystyczne, historyczne i naukowe wróciły na swoje miejsce.
(KWP w Łodzi / mw)
